‚N Woord aan die Afrikaner jeug en ander memorandums teen radikalisme van regs en links.

„Wat moet ons doen?“ dit vra julle my en dit vra julle julself die heeltyd, en hierdie “doen”, hierdie Daad beteken vir julle baie, beteken vir julle alles. Dit is goed my vriende, of – dit sou goed gewees het as julle maar net die Daad reg verstaan het!

Kyk tog, hierdie bang vraag: „Wat moet ons doen?“, alleenlik hierdie bang kinderlike vraag wys my, hoe min julle van die Daad weet.

Wat julle “Daad” noem, julle jongelinge, dit sal ek die oue van dae, heeltemal anders noem. Ek sal ‘n paar oulike en snaakse name daarvoor vind. Dit sal my nie baie lank vat om julle “Daad” tussen my vingers te draai en dit eenvoudig en sonder baie moeite in sy teenoorgestelde te verdraai nie. Want dit is sy teenoorgestelde! Julle “Daad” is die teenoorgestelde van dit wat ek “Daad” noem!

Die Daad, o vriende – hoor tog die blote woord, hoor tog ordentlik, was julle ore daarmee uit! die Daad – was nog nooit gedoen van iemand wat eers gevra het “Wat moet ek doen?” nie. Die Daad is die lig wat uit ‘n goeie son straal. Is die son nie ‘n goeie, ‘n regte, ‘n tienmaal beproefde son nie? Was die son ooit so ‘n son gewees wat homself met bangigheid gevra het wat hy moet doen? Dan sou hy nooit lig kon gee nie! Die Daad is nie om te doen nie, die Daad is nie om te oorweeg en te oordink nie. Wag, ek sal julle sê wat die Daad is. Maar voordat ek dit doen my vriende, laat my toe om julle te sê wat julle Daad vir my blyk om te wees. Dan sal ons mekaar beter verstaan.

Julle Daad wat julle wil doen, wat uit soek en twyfel en heen-en-weer oorweginge aan die lig moet kom – hierdie Daad, liewe vriende, is die eweknie en die aartsvyand van die ware Daad. Julle Daad, om dit by die naam te noem, as julle my sal vergewe vir die bose woord, is niks anders as lafhartigheid nie! Ek sien hoe julle kwaad word, ek sien om julle oë reeds die uitdrukking, wat ek so graag sien – maar wag ‘n bietjie luister nog tot die einde!

Julle was soldate, julle jong manne en voor julle soldate was, was julle boere of handelaars of vervaardigers of iets soortgelyk gewees, of julle vadere was dit, en hulle en julle het van een-of-ander slegte skoolbank af begin glo aan gewisse teenoorgesteldes waarvan ‘n mens vertel dat hulle uit die ewigheid uit kom en dat hulle van God geskape was. Ja hierdie teenoorgesteldes het uiteindelik self julle gode geword, soos wat julle ook mens en God eenvoudig as teenoorgesteldes aanvaar het, dat dit wat ‘n mens is, geen God kan wees nie, en omgekeerd. Hierdie ou, slegte geloof aan die heilige teenoorgesteldes kan ek, Siener, in my twyfelagtigheid en my aanstootlikheid, nie duideliker voor julle ontbloot, as daardeur dat ek julle met oop oë voor een van jul beminde teenoorgesteldes plaas nie: Daad en Lyding.

So, maak oop julle oë vriende, en aanskou Daad en Lyding, soos wat ‘n oue van dae julle wil wys. Daad en Lyding wat beide ons lewens bestem, Daad en Lyding is ‘n geheel, is een. Die kind ly dat hy verwek word, hy ly by sy geboorte, hy ly as hy die bors moet verlaat, hy ly hier en hy ly daar totdat hy uiteindelik die dood moed ly. Maar alles goed wat aan hom is, dit waarvoor hy geprys of gelief word, is maar net die goeie Lyding, die ware, volkome, lewendige Lyding. Om te weet hoe ‘n mens Lyding verdra is meer as ‘n halwe lewe. Om te weet hoe ‘n mense Lyding verdra is ‘n volkome lewe. Geboorte is Lyding, groei is Lyding, saad ly aarde, wortel ly reën, knoppe ly bloeiing.

So, my liewe vriende, ly die mens sy lot. Lot is aarde, is reën, is groei. Lot maak seer.

Maar julle noem die weghardloop van dit wat seer maak: “Daad”, om nie gebore te wil word nie, vlug van Lyding! “Daad” noem julle dit, of noem julle vadere dit, as julle dag-in en dag-uit in winkels en om werkbanke rumoer, as julle baie hamers hoor hamer, as julle baie roes in die lug blaas. Verstaan my goed, ek het nie die minste vyandskap teen jul hamers en teen jul roes nie, ook nie teen die hamers en roes van jul vadere nie. Maar dit laat my lag, dat julle hierdie bedrywigheid “Daad” kan noem. Bedrywigheid was nie Daad nie, Bedrywigheid was niks meer as die vlug van Lyding nie. 

Jul alleenheid het jul in die verleentheid gebring, dit het seer gemaak – daarom het julle maatskappye en organisasies gestig.

Om allerlei stemme van binne julself te hoor praat, stemme wat van julle verlang dat julle jul eie lewens moet leef, jul eie lot moet soek, jul eie dood moet sterf, dit het julle in die verleentheid gebring, dit het seer gemaak, daarom het julle weggehardloop en rumoer gemaak met masjiene en hamers, totdat die stemme verder weg was en dit stil geword het.

So het jul vaders dit gedoen, so het jul onderwysers dit gedoen, so het julle dit ook gedoen. Lyding is wat van julle verlang was –  en julle was verontwaardig, julle wou nie ly nie, julle wou net doen!

En wat het julle gedoen? Eers het julle offerande gebring aan die god van geraas en verdowing deur julle vreemde besigheid, julle het jul hande vol gehad, genoeg om te doen, nooit tyd om te ly nie, om te hoor nie, om asem te haal nie, lewensmelk uit te suig nie, hemelslig te drink nie. Nee, julle moes mos altyd doen, altyd doen. En toe jul gedoen nie help nie, en toe jul lot binne julle, inplaas van soet en ryp, vrotter en giftiger word, toe vergroot julle jul doen, toe skep julle vir julself vyande, eers in die verbeelding en toe in die werklikheid, toe gaan julle oorlog toe en het soldate en helde geword. Julle het verower, julle het die onsinnigste verdra, julle het die reusagtigste gewaag. En nou? Gaan dit nou goed? Is julle stil en gelukkig in jul harte? Proe jul lot soet? O nee, dit proe bitterder as ooit, en daarom haas julle na nuwe dade, hardloop in die strate in, storm en skreeu, verkies rate en laai weer gewere. En dit alles, omdat julle ewig op die vlug is voor Lyding! Op die vlug is voor julself, voor jul siele.

Ek hoor hoe julle my weerspreek. Julle vra my of dit nie Lyding was wat julle verdra het nie. Of dit nie Lyding was toe jul broers in jul arms gesterf het nie. Ja dit was lyding – dit was selfgewilde lyding, moedswillige, ongeduldige Lyding, dit was die poging om jul lot te verander. Dit was heldhaftig – so veel soos wat hy ‘n held kan wees, hy wat nog probeer om voor sy lot te vlug, hy wat dit nog wil verander.

Om te leer ly is moeilik. Julle vind dit meer en mooier by vroue as by mans. Leer van hulle! Leer luister, as die stem van die lewe praat! Leer sien as die son van jul lot met die skadu’s speel! Leer ontsag hê vir die lewe! Leer ontsag hê vir julself!

Uit Lyding kom krag, uit Lyding kom gesondheid. Dit is altyd die “gesonde” mense, wat dan ewe-skielik omval en aan ‘n briesie sterf. Dis hulle wat nie Lyding geleer ken het nie, Lyding maak taai. Dit is kinders wat voor elke Lyding die vlug inslaan. Waarlik, ek is lief vir die kinders, maar hoe kon ek dié lief hê, wat hul hele lewe lank kinders wil bly? Só is julle almal, julle wat voor Lyding na Daad vlug, as gevolg van daardie ou en hartseer kindervrees van pyn en die donker.

Kyk tog wat julle met jul baie doen en jul ywer en jul besigheid bereik het! Wat is nog daarvan oor? Die geld is weg en daarmee saam al die glans van jul lafhartige ywer. Of waar is die Daad, wat julle met al jul doen gegenereer het? Waar is die groot mens, die stralende, die doener, die held? Waar is jul staatspresident? Wie is sy navolger? Wie sal dit word? En waar is jul kuns? Waar het julle die werke wat jul tyd regverdig? Waar is die groot blymoedige gedagtes? Ag julle het veel te min, veel te sleg gely, om goeie en stralendes te kan wys.

Want die Daad, die goeie en stralende daad, my vriende, hy kom nie uit doen nie, nie uit die bedrywigheid nie, nie uit ywer en gehamer nie. Hy groei eensaam op berge, hy groei op die hoogtes, waar stilte en gevaar is. Hy groei uit Lyding, Lyding wat julle nog eers moet leer ly.

_____________________________________________________________________________

’n Vertaling van ’n paar bladsye uit . Zarathustras Wiederkehr: Ein Wort an die deutsche Jugend und andere Denkschriften gegen den Radikalismus von rechts und links.